Jak wspierać nieśmiałe dziecko? Wskazówki dla rodziców

Twoje dziecko chowa się za przedmiotami i unika kontaktu z ludźmi? Czy dostosowanie się do sytuacji z udziałem wielu osób zajmuje mu sporo czasu? Czy czujesz się skrępowany, kiedy Twoje dziecko jak ninja ucieka przed przyjaciółmi, których mu przedstawiasz? Jak wspierać nieśmiałe dziecko w codziennych sytuacjach społecznych, a także jak pomóc mu odnaleźć się w świecie, który oczekuje od nas otwartości?

Dziecko nieśmiałe może doświadczać dyskomfortu, a także czuć się niezręcznie podczas interakcji społecznych, obawiając się opinii otoczenia. Warto zaznaczyć, że nieśmiałość nie równa się introwersji czy lękowi społecznemu i często jest to normalny etap rozwoju dziecka, który z biegiem czasu może zaniknąć. 

Podkreślaj wartość uczuć swojego dziecka, jednocześnie motywując je do stawania w obliczu nowych wyzwań i wyjścia poza swoją strefę komfortu. W artykule znajdziesz wskazówki, jak wspierać nieśmiałe dziecko, a także kroki, które możesz podjąć, aby pomóc dziecku lepiej radzić sobie z nieśmiałością.

Zanim zaczniemy mówić o tym, jak wspierać nieśmiałe dziecko, warto zrozumieć, czym jest nieśmiałość i dlaczego dla niektórych dzieci jest tak trudnym doświadczeniem.

„Nieśmiałość”, „lęk społeczny” oraz „introwersja” często są stosowane zamiennie, jednak każde z nich ma swoje specyficzne znaczenie. Gdy Twoja pociecha jest nieśmiała, w obecności innych może czuć się nieswojo lub jest zdenerwowana z obawy przed negatywną oceną ze strony otoczenia – boi się bycia odrzuconą lub zawstydzoną. 

Lęk społeczny to natomiast swoisty rodzaj nieśmiałości, nasilonej do tego stopnia, że przybiera postać zaburzenia. Charakteryzuje się on obawą przed byciem obserwowanym i ocenianym przez innych, co może prowadzić do znaczącego zakłócenia codziennego życia. Dzieci nieśmiałe mogą mieć problem z adaptacją w nowym środowisku szkolnym, gdzie aklimatyzacja może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Z kolei dzieci z lękiem społecznym mogą nigdy nie osiągnąć tego etapu aklimatyzacji, co w ekstremalnych przypadkach może prowadzić do odmowy chodzenia do szkoły.

Introwersja to cecha osobowości, która nie jest związana z nieśmiałością ani lękiem społecznym. Wyraża ona predyspozycję przebywania samotnie lub w mniejszych grupach. Osoby introwertyczne cenią sobie spokój i czas spędzony na własnych warunkach, podczas gdy ekstrawertycy odnajdują radość w towarzystwie innych i sytuacjach pełnych bodźców.

Introwertycy czują się najlepiej w mniej pobudzających sytuacjach, na przykład podziwiając piękne widoki, rozwiązując krzyżówkę czy zaczytując się w książce. Z kolei ekstrawertycy czerpią radość z aktywności pełnych emocji, jak poznawanie nowych osób, szosowanie na nartach czy słuchanie głośnej muzyki.

Są osoby nieśmiałe i introwertyczne, ale istnieją także osoby nieśmiałe, które jednocześnie są ekstrawertykami, a także takie, które łączą w sobie cechy nieśmiałości i introwersji. Trzeba pamiętać, że zarówno nieśmiałość, jak i introwersja to cechy osobowości mające charakter spektrum, wobec czego jedna osoba może być nieco, umiarkowanie lub bardzo nieśmiała, a jednocześnie być bardziej lub mniej introwertyczna.

Często zdarza się, że dzieci odczuwają niepokój w obliczu nowych sytuacji czy spotkania z nieznajomymi. W społeczeństwie, które często wyróżnia osoby ekstrawertyczne, wywiera to presję na dzieci, które naturalnie się rozwijają. W przypadku maluchów o bardziej introwertycznym usposobieniu może to przełożyć się na poczucie nieśmiałości.

Mimo tych przeszkód, z nieśmiałości mogą wynikać takie korzyści, jak:

• Osiąganie wyższych wyników akademickich,
• Przestrzeganie reguł i zasad,
• Doskonała umiejętność słuchania innych.

Jeśli zauważysz u swojego dziecka następujące symptomy, może to wskazywać, że nieśmiałość negatywnie wpływa na jego życie, a maluch może potrzebować wsparcia, by sobie z nią poradzić:

• Słabe umiejętności społeczne czy brak zainteresowania socjalizacją,
• Ograniczone grono przyjaciół,
• Niechęć do uczestnictwa w różnorodnych, rozwijających aktywnościach, takich jak sport, taniec, teatr czy muzyka,
• Poczucie izolacji, samotności oraz niskie poczucie własnej wartości i samoakceptacji,
• Nadmierny stres spowodowany obawą o opinie innych,
• Wyjątkowo silny niepokój,
• Objawy fizyczne, takie jak zaczerwienienie twarzy, jąkanie czy drżenie ciała.

Przyczyny nieśmiałości mogą być różnorodne, ponieważ każde dziecko jest inne. Poniżej przedstawiamy możliwe źródła nieśmiałości malucha:

• Genetyka – niekiedy geny mają wpływ na temperament i charakter dziecka.
• Osobowość – wśród nas są ludzie bardziej wrażliwi i podatni na stres zewnętrzny, co może dotyczyć również Twojego dziecka.
• Nabyte zachowania – dzieci często naśladują rodziców, więc jeśli sam jesteś nieśmiały, istnieje ryzyko, że dziecko również przejmie taką postawę.
• Relacje rodzinne – w przypadku, gdy w rodzinie brakuje bezpieczeństwa i wsparcia, dziecko może stawać się nieśmiałe. Apodyktyczni czy nadopiekuńczy rodzice także mogą przyczynić się do rozwoju nieśmiałości.
• Brak interakcji społecznych – izolacja od rówieśników w kluczowych pierwszych latach życia może prowadzić do nieśmiałości.
• Krytyka – dzieci, które są wyśmiewane czy krytykowane przez ważne dla nich osoby (rodzice, nauczyciele, koledzy), często stają się nieśmiałe.
• Strach przed porażką – dzieci obawiające się niepowodzenia czy zbyt często zmuszane do przekraczania własnych granic, mogą wydawać się nieśmiałe.

Rodzice często nie wiedzą, jak wspierać nieśmiałe dziecko w procesie dorastania. Jednak nieśmiałość jest cechą, która może zmieniać się z czasem, zwłaszcza w przypadku dzieci. Często obserwuje się, że z wiekiem stają się one coraz bardziej otwarte i pewne siebie, gdyż nabywają umiejętności niezbędnych do radzenia sobie w sytuacjach społecznych.

Dzieci w wieku przedszkolnym nie powinny być klasyfikowane jako nieśmiałe czy towarzyskie, ponieważ ich zachowanie i cechy charakteru są wciąż w fazie kształtowania się i mogą ulec znaczącym zmianom.

Dzieci uczą się dostosowywać do nowych sytuacji, a proces ten jest naturalną częścią ich rozwoju. W związku z tym, w przypadku większości nieśmiałych dzieci, nie ma potrzeby stosowania specjalnych programów edukacyjnych czy terapii. Wystarczy, że będą miały możliwość przebywania w różnorodnych sytuacjach społecznych, które pomogą im nabrać pewności siebie i otwartości. W ten sposób, z biegiem czasu, będą coraz lepiej radzić sobie z nieśmiałością i będą w pełni gotowe do podjęcia wyzwań, które na nie czekają w dorosłym życiu.

W kulturze naszego społeczeństwa przeważa pozytywne nastawienie wobec ekstrawersji. Towarzyskość jest wychwalana, podczas gdy osoby, które preferują samotność, często są postrzegane przez pryzmat dezaprobaty. Zdecydowanie rzadziej spotyka się z sytuacją, w której rodzic wyraża zaniepokojenie z powodu nadmiernie towarzyskiego zachowania swojego dziecka. Towarzyskość generalnie nie jest postrzegana jako problem.

Z drugiej strony, nieśmiałość dzieci jest często uważana przez rodziców za cechę negatywną, co jest błędnym myśleniem. Nieśmiałość jest naturalną reakcją na nieznane sytuacje czy nowe wyzwania, a w większości przypadków jest to cecha pozytywna. Podobnie jak dorośli przychodzący na przyjęcie, którzy najpierw rozglądają się, by wyczuć atmosferę i zidentyfikować obecnych gości, tak samo nieśmiałe dzieci, uczestnicząc na przykład w urodzinach czy zajęciach gimnastycznych, najpierw obserwują sytuację, zanim zaczną się angażować. 

Często okazuje się, że takie dzieci są empatyczne i współczujące. Badania wskazują również, że nauczyciele w szkołach podstawowych postrzegają nieśmiałe dzieci jako te, które posiadają większą samokontrolę i są bardziej skłonne do współpracy.

Pierwszym krokiem, aby zrozumieć, jak wspierać nieśmiałe dziecko, jest poznawanie jego uczuć i reakcji w różnych sytuacjach. Nieśmiałość to normalna cecha charakteru, która nie powinna być przedmiotem zmartwień. Istnieje jednak szereg sprawdzonych strategii, które mogą pomóc Twojemu dziecku pokonać swoje obawy i lepiej radzić sobie w nowych sytuacjach. Kluczową sprawą jest unikanie nadmiernego rozpieszczania dziecka i chronienia go przed trudnościami. 

Na przykład, jeżeli trzyletnie dziecko nie chce dołączyć do grupy rówieśników podczas pierwszej lekcji baletu, nie powinniśmy odpowiadać: „Och, kochanie, nic się nie stało, już nigdy tu nie wrócimy”, natychmiast opuszczając salę. Takie działanie jedynie utwierdza dziecko w przekonaniu, że miało rację, bojąc się i że zajęcia baletowe są dla niego zbyt trudne. W efekcie pozbawiamy dziecko możliwości rozwinięcia umiejętności potrzebnych do pokonywania strachu i radzenia sobie w nowych sytuacjach.

Nie bądź zbyt nadopiekuńczy i dawaj dziecku przestrzeń do nauki i eksperymentowania. Wielokrotnie w literaturze naukowej podkreślano, że dzieci, które są zbyt rozpieszczane i chronione przez rodziców, mają tendencję do gorszego radzenia sobie z lękami i nowymi wyzwaniami. Zatem wspieraj swoje dziecko, ale jednocześnie daj mu możliwość samodzielnego pokonywania trudności.

Zachowanie równowagi jest kluczowe, ponieważ obie skrajności mogą być równie szkodliwe. Nie powinniśmy bagatelizować lęków naszego dziecka, zmuszając je do uczestnictwa w sytuacji, która go przerasta. Wprowadzanie dziecka w wir zabawy z grupą obcych dzieci, gdy jest wyraźnie przerażone, może tylko pogłębić jego lęk i sprawić, że w przyszłości takie sytuacje będą dla niego jeszcze trudniejsze. Związane z tym badania naukowe dowodzą, że niewrażliwe reakcje rodziców mogą prowadzić do zwiększonego ryzyka wystąpienia lęków u dziecka.

Zamiast tego powinniśmy w pełni akceptować uczucia dziecka, jednocześnie starając się je wspierać i motywować do pokonywania swoich obaw. To podejście zakłada, że podążamy za dzieckiem, respektując jego tempo, ale jednocześnie upewniamy się, że dziecko rozwija się i robi postępy.

Mając na uwadze, że tempo postępu może być różne dla każdego dziecka, warto uzbroić się w cierpliwość. Jeśli zabieramy nasze nieśmiałe dziecko na spotkanie z rówieśnikiem, początkowo może ono chować się za naszymi plecami czy siedzieć na naszych kolanach. Nie ma w tym nic złego; to ważny pierwszy krok. Podczas kolejnego spotkania, dziecko może być już bardziej otwarte i zacząć komunikować się z rówieśnikiem, choć nadal może szukać naszego wsparcia. W miarę jak spotkania będą się powtarzać, dziecko może stawać się coraz bardziej odważne i gotowe do samodzielnej zabawy. Daj dziecku czas i przestrzeń, które są mu potrzebne, by przystosować się do nowych sytuacji i zyskać pewność siebie.

Przed wystąpieniem potencjalnie stresujących sytuacji, warto poświęcić czas na ich przećwiczenie. Nieśmiałe dzieci zazwyczaj czerpią korzyści z wcześniejszego przygotowania się do stresujących sytuacji, gdyż wiedzą, czego mogą się spodziewać i jak postępować, co z kolei ułatwia im radzenie sobie z daną sytuacją. Na przykład, zanim zabierzesz swoje dziecko na przyjęcie urodzinowe, przedstaw mu plan działania: pierwsze znalezienie stosu prezentów i dodanie własnego, później przywitanie się z solenizantką i wreszcie dołączenie do innych dzieci, jeśli się bawią.

Podobnie, jeśli chciałbyś, aby Twoje dziecko lepiej radziło sobie z nawiązywaniem kontaktów, przećwiczcie razem w domu cztery kroki przyjacielskiego powitania. Krok pierwszy to spojrzenie w oczy drugiej osobie (lub na środek czoła, jeśli kontakt wzrokowy jest dla dziecka zbyt intensywny). Krok drugi to uśmiechnięcie się, trzeci krok to przywitanie się, a w zależności od wieku dziecka, można także przećwiczyć uścisk dłoni.

Warto podkreślić, że przećwiczenie trudnych sytuacji w bezpiecznym środowisku domowym może znacznie zredukować stres dziecka i zwiększyć jego pewność siebie. To, co dla nas może wydawać się banalne, dla nieśmiałego dziecka może stanowić duże wyzwanie.

Wsparcie i cierpliwość ze strony rodziców są kluczowe, aby pomóc dziecku pokonać swoje obawy i nauczyć się, jak radzić sobie w różnych sytuacjach społecznych. Upewnij się, że w trudnych chwilach zapewniasz dziecku wsparcie, którego potrzebuje, zważywszy na to, że interakcje społeczne mogą być wyzwaniem dla malucha. Możesz na przykład powiedzieć: „Gdy spotkamy nowe osoby, możesz się z nimi przywitać, ale równocześnie możesz trzymać się mnie mocno”. Przesłanie, które chcesz przekazać, brzmi: „Zawsze możesz liczyć na moje wsparcie i pomoc, bo rozumiem Twoje obawy i emocje”. Czasami warto także wziąć dziecko na ręce i wyjść z sytuacji, która jest dla niego zbyt obciążająca emocjonalnie.

Pamiętaj, że dzieci są różne i każde z nich może potrzebować innego rodzaju wsparcia. Pamiętaj, bądź wrażliwy na sygnały wysyłane przez dziecko i dostosuj się do jego potrzeb. W miarę dorastania dziecka, jego umiejętności społeczne będą się rozwijać, a jego nieśmiałość może z czasem zniknąć. Ważne jest, aby rodzic był cierpliwy i wspierał dziecko w tym procesie, a nie krytykował je za jego nieśmiałość.

Przede wszystkim, nie pozwól, by kwestia nieśmiałości dziecka zbytnio Cię przejmowała. Nie ma potrzeby, aby Twoje dziecko było duszą towarzystwa i miało liczne grono przyjaciół, aby czuć się szczęśliwe i bezpieczne. Czasami wystarczy jedna czy dwie bliskie osoby, które zapewnią dziecku wsparcie i radość. Są różne formy towarzyskości i nie każdy musi być ekstrawertycznym „motylem społecznym”, który z łatwością nawiązuje kontakty.

Pamiętaj, że nieśmiałość to cecha charakteru, a nie wada. Każde dziecko jest inne i rozwija się w swoim tempie. Akceptuj osobowość swojego dziecka i wspieraj je, zamiast próbować zmieniać. Akceptacja i wsparcie ze strony rodziców są najważniejsze dla zdrowego rozwoju emocjonalnego dziecka.

Warto zwrócić uwagę na sytuacje, kiedy nieśmiałość dziecka zaczyna przeszkadzać mu w codziennych czynnościach, takich jak uczęszczanie do przedszkola czy zabawa na placu zabaw oraz kiedy lęki dziecka są wyraźnie silniejsze niż u jego rówieśników. W przypadku, gdy nieśmiałość dziecka znacząco utrudnia mu uczestnictwo w typowych dla jego wieku aktywnościach, nie wahaj się szukać wsparcia u psychologa lub psychoterapeuty. Istnieje możliwość, że maluch zmaga się z fobią społeczną i potrzebuje profesjonalnej pomocy.

Pamiętaj, że w pewnych sytuacjach nieśmiałość może być jedynie przejściową fazą w rozwoju dziecka, która z czasem minie. Niemniej jednak, gdy obawiasz się o dobrostan swojego dziecka i zauważasz, że nieśmiałość wpływa na jego funkcjonowanie, nie zwlekaj z poszukiwaniem pomocy. Im wcześniej zaczniesz działać, tym szybciej dziecko otrzyma odpowiednie wsparcie i opiekę.

Źródła:

– Harwas -Napierała B., „Nieśmiałość dziecka” PWN, Poznań, 1979

– Poland J., „Wrażliwe dziecko” Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, 2000

– Roykiewicz A., Nieśmiałość, (W:) „Wiedza i Życie” nr 2, 1993

– Zimbardo P.G., „Nieśmiałość, co to jest ? Jak sobie z nią radzić ?” Tłumaczenie: Anna Sikorzyńska, PWN Warszawa, 2012