Dziecko nie słucha rodziców, bywa złośliwe a czasem także agresywne? To nie zawsze oznacza zaburzeń zachowania u dzieci. Często takie postępowania są całkowicie adaptacyjnymi mechanizmami pozwalającymi przystosować się i sprostać warunkom środowiska.

Jak rozpoznać jedno od drugiego?

Kiedy możemy myśleć o występowaniu zaburzeń zachowania, jak i kiedy je diagnozować i na jakie metody leczenia się zdecydować?

Zaburzenia zachowania ( CD-ang. conduct disorder) w swojej definicji zawierają złożony zespół  problemów emocjonalnych i dotyczących ogólnego postępowania dzieci i młodzieży. Pojęcie zasad moralnych i zachowywanie się w sposób akceptowalny społecznie to dla dziecka ogromne wyzwanie obarczone bardzo często poważnymi trudnościami i problemami.  Dziecko lub nastolatek, które przejawia dysfunkcyjne zachowania, powinien zostać skonsultowany przez psychologa czy psychiatrę aby rodzice mogli podjąć odpowiednie działania.

-sięganie po różnego rodzaju używki
-wielka niechęć uczęszczania do szkoły
-celowe niszczenie przedmiotów (swoich i cudzych)
-trudność w podporządkowaniu się normom i zasadom panującym w środowisku (w przedszkolu, domu itp.)
-agresja bardzo często w nieuzasadnionych przypadkach
-często posuwanie się do kłamstw nawet wtedy, gdy dziecko przez to nic nie zyska
-okrucieństwo w stosunku do ludzi jak i zwierząt
-zachowania prowokacyjne i mściwe
-celowe sprawianie przykrości innym ludziom
-konfliktowość i brak chęci porozumienia
-kradzież różnych przedmiotów
-wagarowanie
-ucieczki z domu
-częste inicjowanie walk fizycznych
-grożenie, tyranizowanie i zastraszanie innych

-Typ dziecięcy- objawy widoczne już w dzieciństwie do 10 roku życia. W grupie tej znajdują się głównie chłopcy ujawniający agresję fizyczną prowadzącą do częstych bójek, agresję słowną, są nieposłuszni i aroganccy, ignorują zalecenia dorosłych, obrażają ich, wykonują czynności które wyprowadzają innych z równowagi. Na tym etapie istnieje wysokie prawdopodobieństwo nasilenia się objawów co może prowadzić do powstania osobowości antyspołecznej

–Typ adolescencyjny- zostaje zapoczątkowany w okresie dojrzewania – po 10 roku życia. Osoby z tej grupy mają dużo zadowalających relacji z rówieśnikami i znacznie rzadziej mają miejsce zachowania agresywne, częściej pojawiają się wagary, kradzieże, łamanie norm i zasad społecznych.

Ze względu na różnice w objawach destrukcyjne zaburzenia zachowania dzielimy na:

– zaburzenia zachowania (łamanie norm społecznych, nierespektowanie granic innych osób)
– zaburzenia opozycyjno-buntownicze (głównie brak posłuszeństwa i łamanie zasad)
– zespół deficytu uwagi z nadruchliwością- ADHD (występowanie nadpobudliwości, impulsywności i trudności w skupieniu uwagi)

Ze względu na nasilenie zaburzeń zachowania możemy wyróżnić 3 stopnie:

–lekki (łagodne zaburzenia zachowania) – gdzie nie mamy do czynienia z mocnym naruszeniem prawa i postępowania nie powodują silnego zagrożenia zdrowia i życia innych osób, jednak zachowania są uciążliwe i spełniają kryteria diagnostyczne

–umiarkowany – w którego skład wchodzą problemy emocjonalne i społeczne które w znacznym stopniu zagrażają zarówno społeczeństwu jak i zwierzętom.

-znaczny (nasilone zaburzenia zachowania) – występuje wtedy, gdy obserwujemy wszystkie kryteria diagnostyczne i występują one z dużą intensywnością i różnorodnością objawów które są ze sobą sprzężone, jak na przykład kradzież przy użyciu dużej agresji fizycznej i słownej.

Wyróżnia się 2 przyczyny zaburzeń zachowania u dzieci. Pierwszymi są czynniki biologiczne– szczególnie genetyczne, czyli skład genów przekazywanych dziecku w chwili poczęcia, a także czynniki paragenetyczne które działają w okresie rozwoju zarodka i płodu i wpływają na powstawanie różnych wad rozwojowych ośrodkowego układu nerwowego oraz skutki urazów fizycznych, chorób, stanów niedoborów w odżywianiu dziecka, zaburzeń hormonalnych.

Drugą przyczyną może być środowisko rodzinne, środowisko szkolne oraz grupy rówieśnicze mające wpływ na powstanie zaburzeń rozwoju psychofizycznego dziecka, a tym samym zaburzeń zachowania. Rodzina może mieć istotną role w kształtowaniu nieprawidłowych cech osobowości i zaburzeń zachowania. Są one najczęściej wynikiem nieprawidłowego funkcjonowania rodziny.

Rodzicu! Zwróć uwagę na fakt, że zaburzenia zachowania są czymś więcej niż dziecięcą złością czy buntem – są względnie trwałym i społecznie nieaprobowanym nawykiem. Nie możemy mówić o zaburzeniu zachowania, gdy dziecko buntuje się w chwili gdy ma posprzątać pokój lub wykonać trudne dla niego zadanie matematyczne. Jest to całkowicie naturalne i adaptacyjne zachowanie zazwyczaj świadczące o normatywnym przebiegu rozwoju dziecka. Jednak gdy niepokoi nas już więcej aspektów postępowania dziecka mogących świadczyć o nieprawidłowościach w dorastaniu, konieczne jest rozważenie konsultacji psychologicznej i jak najszybsze udzielenie fachowej pomocy dziecku.

W przypadku zdiagnozowania zaburzeń zachowania, najczęściej pomocna staje się terapia psychoterapeutyczna. W terapii stosuje się techniki które pomagają identyfikować sytuacje wywołujące agresję u dziecka i uczy się nabywania umiejętności zrozumienia drugiego człowieka i łagodzenia sytuacji w sposób społecznie akceptowalny. Największe sukcesy w leczeniu zaburzeń zachowania przynosi psychoterapia indywidualna połączona z terapią całej rodziny (szczególnie rodziców podczas treningu umiejętności rodzicielskich), co pozwala rodzicom spojrzeć na problemy z perspektywy własnej postawy, zaburzonej atmosfery rodzinnej i niewłaściwego zachowania dziecka. W przypadku osób z ADHD czasem niezbędne jest także wdrożenie leczenia farmakologicznego.

Źródła:

,,Zaburzenia zachowania- psychoterapia i leczenie’’, Barbara Wróblewska, Avigon, 2021
,,Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży’, Agnieszka Trzmiel, Stary Pilczyn 2012